Kolejny plan Wolbromia odnaleziony w kieleckim Archiwum Państwowym pochodzi z 1939 r. (sprzed września) Są na nim naniesione nazwy ulic: Rynek, Krakowska, 29-go Listopada, Legionów (obecnie 20-tu Straconych), Żwirki i Wigury, Krzywa, Kościelna, Staszica, Strażacka, Górna, 3-go Maja, Żurawia, Garbarska, Marszałka Piłsudskiego, Miechowska, Mariacka, Wspólna, Moniuszki, Polna (obecnie Wyzwolenia), Żarnowiecka (obecnie Kościuszki), Wąska, księdza Skorupki (obecnie Stawowa), Berka Joselewicza (obecnie Boczna), Bóźnicza (obecnie Krótka), Orzeszkowej, Szewska, Kilińskiego, Ogrodowa, Konopnickiej, Skalska, Olkuska, Pierackiego (obecnie 1-go Maja), Słoneczna, Okrzei, Łukasińskiego, Zielona (obecnie Leśna), Kamiennogórska, Fabryczna. Ciekawa sprawa jest z nazwą ulicy Zielonej (Leśnej). Otóż na wspomnianym planie widzimy wydrukowaną nazwę „ul. Leśna”, a następnie jest ona przekreślona i odręcznie wpisana jako „Zielona”⁶. Zaznaczone są też obecne ulice: Sportowa, Młyńska, Magazynowa, Wiejska, Wąwóz lecz nie mają naniesionych nazw. Nie wszystkie nazwy ulic z planu były ich pierwotnymi, bowiem kilka z nich wcześniej zmieniło swoje nazwy. Ulica Szydłowiecka po odzyskaniu niepodległości stała się 29-go Listopada, ul. Lgocka zmieniła nazwę na ul. Legionów, Szkolna stała się Berka Joselewicza.⁷ Ulica Zakościelna najpóźniej w 1860 r. została nazwana Szpitalną, ponieważ naprzeciw drewnianego kościółka pw. Najświętszej Marii Panny u zbiegu dzisiejszych ulic Kościuszki i Mariackiej znajdował się (budynek stoi do dziś) przytułek dla kalek i obłożnie chorych nazywany wtedy „szpitalem”, a potem w latach 30-tych XX w. stałą się Mariacką. Książka telefoniczna z 1936 r. podaje już Mariacką, natomiast w opracowaniu ks. Jana Wiśniewskiego „Miasto Wolbrom w Olkuskiem” z 1934 r. czytamy, że drewniany kościółek pw. NMP znajduje się przy ul. Szpitalnej⁸. „Ilustrowany Przewodnik po Ziemi Olkuskiej” z 1938 r. błędnie podaje jeszcze Szpitalną⁹. Ulica Błotna stała się Słoneczną, a nazwę ul. Świńska nosiła do końca lat 20-tych ul. Kilińskiego¹⁰. Po śmierci wielkich Polaków tamtego czasu zostały zmienione kolejne nazwy ulic: w 1932 r. Pilecka stała się ulicą Żwirki i Wigury¹¹, w 1934 r. Kolejową zmieniono na Bronisława Pierackiego¹², a w 1935 r. Męczarska stała się Marszałka Józefa Piłsudskiego¹³. Do początku lat 30-tych XX wieku w Wolbromiu pomimo nadanych nazw ulic funkcjonowała numeracja hipoteczna nieruchomości wspólna dla całego miasta (przypominająca numerację na wsiach bez nazwanych ulic), a dopiero wtedy zaprowadzono numerację posesji osobną dla każdej ulicy, co zaświadcza książka telefoniczna z 1934 roku.

W czasie okupacji niemieckiej nazwy ulic w Wolbromiu, który należał do Generalnego Gubernatorstwa funkcjonowały w języku polskim, ale przynajmniej niektóre kojarzące się z polską historią i tradycją zostały zmienione np. Pierackiego na Zachodnią¹⁴, czy Legionów na Lgocką¹⁵, Piłsudskiego na Męczarską i prawdopodobnie Żwirki i Wigury na Pilecką. Nie udało się ustalić, co stało się z innymi patriotycznymi nazwami.

Po zakończeniu wojny w 1945 r. ul. Joselewicza (obecnie Boczną) zmieniono na Sióstr Karmelitanek, bowiem siostry wówczas zamieszkały przy tej ulicy (obecnie mieszkają przy ul. Mariackiej). Ulica Lgocka (Legionów) została zmieniona na ul. 20-tu Straconych na cześć rozstrzelanych przez Niemców 26.01.1944 r. przy tej ulicy 20-tu Polaków.¹⁶. W 1947 r. ul. Piłsudskiego stała się ul. Świerczewskiego oraz jako Zaułek Świerczewskiego nazwano odnogę tej ulicy biegnącą na wschód od niej nad rzeką Pokrzywianką. W 1949 r. dokonano zmian nazw wielu ulic w Wolbromiu: Miechowska stała się Armii Czerwonej, Żarnowiecka – Kościuszki, ks. Skorupki – Stawową, Sióstr Karmelitanek – Boczną, Bóźnicza – Krótką, Polna – Wyzwolenia, Pierackiego – 1-go Maja¹⁷. W czasach stalinowskich wolbromski Rynek otrzymał nazwę Plac Karola Marksa, ale już w listopadzie 1956 r. Rynek wrócił do swej historycznej nazwy. Od śmierci Stalina w marcu 1953 r. do listopada 1956 r. Krakowska nosiła nazwę ul. Stalina. Ponadto w drugiej połowie lat 50-tych Nowy Rynek stał się Placem Wolności, ul. Zielona stała się Leśną (na mapie
z lat 1958-62 (dostępnej w internecie na geoportalu woj. śląskiego) figurują już ul. Leśna i Plac Wolności)¹⁸, a ul. Szczepankowiec zmieniła swoją nazwę na Polną. W następnych latach PRL-u doszły ulice: Nowa, Kotliny, Wiejska, Wąwóz, Pompka, Szosa Miechowska, Targowa, Sportowa, Młyńska, Pod Lasem, Za Lasem, Magazynowa, Robotnicza, Pisarówka, Brzozowska, Nadrzeczna, Kamienna Góra. Odnaleziono też mapkę geodezyjną z końca lat 50-tych XX wieku, na której
ul. Robotnicza nazywa się Magazynowa. Nie wiemy czy to błąd geodety, czy wtedy były dwie ulice o nazwie „Magazynowa”?

Pamiętam, że w Wolbromiu w latach 80-tych wielu ludzi zwłaszcza starszych mówiło na ul. Armii Czerwonej – Miechowska, na ul. Kościuszki – Żarnowiecka, a na ul. Żwirki i Wigury – Pilecka. Jeszcze inna historia była z ul. 29-go Listopada. Tak brzmiała jej oficjalna nazwa, ale wielu ludzi mówiło na nią „Listopadowa” i taka nazwa widniała na nowszych tabliczkach.

Wybudowane po 1908 roku przy fabryce Westena drewniane budynki zwane „Rajami” otrzymały nazwę Domy Fabryczne i kolejną numerację. Na wybudowanych osiedlach (Chrobrego, XX-lecia, Skalska, Łokietka) jak i osiedlach domów jednorodzinnych (Łukasińskiego, Szwedy) również zastosowano kolejną numerację budynków od nazwy osiedla zamiast numeracji od nazw pobliskich ulic. W 2005 r. nadano nazwy ulic na oś. Łokietka: Armii Krajowej, Batalionów Chłopskich, Kazimierza Wielkiego, Jana III Sobieskiego, Kazimierza Jagiellończyka i na oś. Łukasińskiego: Gołębia, Norwida, ale budynki pozostały przy dotychczasowej nazwie i numeracji osiedla, co zwiększyło zamieszanie, gdyż obok Osiedla Łukasińskiego mamy w sąsiedztwie ulicę Łukasińskiego. Wybudowane w latach 50-tych XX wieku jednopiętrowe bloki mieszkalne przy ówczesnej ulicy Armii Czerwonej (dziś Miechowska) początkowo otrzymały numerację tej ulicy, a dopiero w późniejszych latach nazwę „Osiedle Armii Czerwonej” (obecnie Osiedle Bolesława Chrobrego). Osiedle Skalska zostało wybudowane na Placu Wolności, z którego pozostała jedynie południowa pierzeja i stracił on charakter placu, ale bez zmian pozostała nazwa, jak i resztki numeracji na ocalałej ścianie zabudowy od nr 10 do 15. Dokonano na nim i również przy ul. 1-go Maja i Skalskiej wyburzeń domów, kuźni i rzeźni, ale nie uporządkowano numeracji, bowiem na ul.1-go Maja numery parzyste zaczynają się od 22 – dom na rogu tej ulicy i Sportowej.

W 1990 r. zmieniono nazwy kilku wolbromskich ulic: Armii Czerwonej stała się na powrót Miechowską, Świerczewskiego powróciła do nazwy Marszałka Piłsudskiego. Ponadto Zaułek Świerczewskiego stał się ul. Wodną, a osiedle Armii Czerwonej osiedlem Bolesława Chrobrego. Nowej ulicy równoległej do ul. Wodnej nadano nazwę ul. Ordona, a przecznica od ul. Kościuszki wiosną 1990 r. otrzymała nazwę ul. Wiśniowa. W latach późniejszych pojawiał się temat zmiany nazwy ul. 1-go Maja np. na ul. Jana Pawła II, ale nie zyskał on akceptacji radnych z uwagi na to,
że przy tej ulicy mają siedziby spółki powstałe na bazie dawnego „Stomilu” i wiele innych firm. Przemianowanie tej ulicy spowodowałoby konieczność zmiany pieczęci, papierów firmowych, danych w rejestrach handlowych itp. wielu podmiotów, więc 1-szy Maja ostał się do dzisiaj... Jeszcze na mocy ustawy dekomunizacyjnej w 2018 r. Osiedle XX-to Lecia PRL stało się Osiedlem XX-lecia. Po 1990 roku Wolbrom się rozbudował. Na osiedlu domów jednorodzinnych „Kapkazy-Wąwóz” nowe ulice mają nazwy pochodzące od drzew i kwiatów: Miodowa, Sadowa, Klonowa, Jesionowa, Jaśminowa, Jabłoniowa, Różana, Dębowa, Orzechowa a w innych częściach miasta pojawiły się ulice: Na Stoku, Spacerowa, Łabędzia, Gliniana, Cegielniana, Zacisze, Akacjowa, Cmentarna, Krasińskiego, Prusa, Wrzosowa, Sobieskiego, Jagiellończyka, Kazimierza Wielkiego, Armii Krajowej, Batalionów Chłopskich, Legionów Polskich, Zielona. Nadano też ulicom nazwy upamiętniające ludzi zasłużonych dla Wolbromia: Konstantego Nowakowskiego – miejscowego weterynarza i działacza społecznego oraz Marii Mrozowskiej – wolbromskiej bibliotekarki, harcerki i animatorki kultury.

Warto jeszcze wspomnieć o potocznych nazwach niektórych części Wolbromia. Jest podział na Stare Miasto na północ od linii kolejowej i Nowe Miasto na południe od niej. Na końcówkę 20-tu Straconych i 29-go Listopada mówiono „Węgry” – od sadów śliwek węgierek lub reemigrantów
z Węgier, a skrzyżowanie tych ulic nazywano „Gęsim Rynkiem”, ponieważ mieszkający w pobliżu Żydzi sprzedawali tam gęsi, inny drób i ptactwo. Końcówka ul. Kościuszki to „Kozina” od pasących się kóz. Na skrzyżowanie Kościuszki oraz Żwirki i Wigury mówiono „Półdupek”, a zbieg ulic Kościuszki i Mariackiej to „Kleparz” od klepania szewskich młotków. Z kolei „Szwedy” to okolice przejazdów kolejowych na Szosie Miechowskiej. „Kapkazy” to rejon ul. Wyzwolenia od ul. Wąwóz do granic miasta z Jeżówką. Nazwa pochodzi od tego, że na przełomie XIX/XX wieku carskie władze nadały tam po 6 morg gruntów z dóbr rządowych weteranom walk na Kaukazie, stąd Kaukazy-Kapkazy¹⁹. „Sosnówką” zwano teren na północ od ul. Olkuskiej, obok na zachód to „Ogonów”, „Bagno” to teren dzisiejszego placu targowego, a „Szczepankowiec” to końcówka ul. Łukasińskiego i okolice stojącej tam kapliczki. Emaliowane tabliczki z nazwami ulic te najstarsze mają granatowe litery na białym tle, nowsze białe litery na czarnym tle, a te z 1990 r. są niebieskie z białymi literami. Tabliczki z czasów III RP są malowane i mają czarne litery na białym tle oraz herb Wolbromia.

Jak widać nie udało się ustalić wszystkich szczegółów nazewnictwa, zwłaszcza z okresu okupacji niemieckiej, czasów zaborów, a czasem zgromadzone dane nie są jednoznaczne i dokładne, dlatego proszę Czytelników o wszelkie informację na ten temat na meila redakcji lub mojego: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript. Na koniec serdecznie dziękuję urzędowi miasta i gminy Wolbrom za udostępnienie danych, bez których ten artykuł nie mógłby powstać oraz wielu wolbromskim regionalistom: Ewie Barczyk, Stanisławowi Osmędzie, Krzysztofowi Nowakowskiemu, Maciejowi Pszonce, Dariuszowi Gorgoniowi.

Norbert Karaś